بسیاری بر این باورند که انجیل پولس حاوی قسمی بیانیه سیاسی رادیکال است سیاستی که در جست وجوی تحولات بنیادی در نهادهای فکری و سیاسی موجود است. در سطرهای آغازین رساله پولس به رومیان با انجیلی رویاروییم که از پادشاهی عیسی آگاهی می دهد، عیسایی که به حسب جسم از نسل داوود است و منجی موعود به شمار می رود. در آغاز نامه به رومیان ، پولس آدمیان را به اطاعت از روی ایمان از مسیح می خواند (عهد جدید، رومیان، باب 1: آیه های 1-6).
قیصر در برابر مسیح مصلوب یهودی از پای درآمده است. این بیانیه هم رسواگر است و هم باورنکردنی. راست این است که چنین قرائت سیاسی از نوشته های پولس در بخش بزرگی از تاریخ کاوش های کلامی و انتقادی همچنان رسواکننده و باورنکردنی مانده است. آخر انجیل پولس چگونه می تواند دلالت و اهمیت سیاسی بی واسطه داشته باشد، آن هم مادام که می بینیم نامه های او بر مدار موضوعاتی از قرار معلوم غیر سیاسی می گردد بر مدار مرگ مسیح، مناسبات جمعی، پایگاه یهودیان و ملت های غیر یهودی، مناسک ختنه سوران، جسم مسیح، آمرزش از راه ایمانی و حیات در روح؟ اگر بپذیریم که انجیل پولس متنی سیاسی است، پس لاجرم پولس برداشتی استثنایی از مفهوم سیاست داشته است. کانون بحث ما در این جستار همین خواهد بود: پولس استنباطی بی همتا از سیاست دارد، استنباطی فرجام شناختی، یعنی ناظر به عاقبت امور یا به اصطلاح معاد و آخرت. پولس برداشت خود از سیاست را چنین جمع بندی می کند:
پس از آن، فرجام [=آخرت] در خواهد رسید و او ملکوت [=پادشاهی] را به خدای پدر خواهد سپرد، زان پس که هر قسم حاکمیت و مرجعیت و قدرت را نیست گرداند. زیرا وی مادام که همه دشمنان خویش را زیر پای ننهاده، باید حکومت راند [نامه اول به قرنتیان، باب 15: آیه 25-24).
رسیدن فرجام لاجرم هر اصل مرجعیت و اقتدار دیگری را سرنگون خواهد کرد. خصلت استثنایی و بی همتای الاهیات سیاسی پولس رسول، بدین اعتبار ماهیت و خاصیت راستین خود را از کف می دهد اگر آن را تنها در نسبت با مضامینی چون دیانت یهودی، سیاست رومی یا حکمت یونانی تاویل کنیم، زیرا هریک از این مضمون ها تابع قدرت یا اصلی ثانوی است. نوآوری و عرف شکنی پولس در اعلام پیروزی مسیح، اصلی و مبنایی تازه برای نو ساختن دین، سیاست و همچنین عقل پیش می نهد. پس نه کاوش های تاریخی انتقادی، دانشگاهی و نه تفسیرهای فلسفی نمی توانند به کنه الاهیات سیاسی پولس رسول پی ببرند و از خصلت رادیکال و استثنایی آن پرده بردارند.
فرجام شناسی
1. فرجام شناسی با کلیت فرق می کند. فرجام شناسی (eschatology) ناظر به فرجام کارهاست، به امور غایی (ta Eschata): مرگ، اعلام پایان جهان، رستاخیز تن، داوری همگانی و تکمیل نهایی همه چیز. کلیت به معنای شمول عام است، قاعده ای کلی که همه جزئی ها را شامل می شود و هیچ استثنایی را برنمی تابد. فرجام شناسی را باید از چند جهت از کلیت متمایز نمود. هرگونه خلط مقوله ای بین آن دو تاسف بار است. البته وقتی از منظر عقلی کلی به داوری می ایستیم، چنان می نماید که اراده معطوف به فرجام شناسی دلالتی کلی و جامع می یابد.
با این حال قانون کلی در متن فرجام شناسی تنها به مثابه یک دشمن حضور پیدا می کند، دشمنی که باید آن را به بند کشید و به فرمانبرداری واداشت. زیرا کلی همواره قالب یا قاعده ای واحد را به کرسی می نشاند که همه امور را شامل می گردد اما فرجام شناسی پولس چنان است که همه قالب ها یا قاعده ها را تابع مسیح می گرداند. امید چندانی به سازگار نمودن این دو اصل در کار نیست، زیرا هر مرجعیت و حاکمیت و قدرتی که دعوی کلیت و شمول عام کند می کوشد جامه قدرتی برین را بر تن کند.
با این همه، از آن جا که آن قدرت خواهی نخواهی در برابر مسیح کم می آورد و به او دست نمی یازد، از شناخت او عاجز است و از همین روی، از آن جا که داعیه کلی بودن دارد همه امور مربوط به مسیح را که مشمول دعوی خود نمی یابد، طرد می کند. مسئله این است که هر قانون کلی همواره پس مانده ای فرجامین دارد که چندان استثنایی است که مشمول قاعده کلی قرار نمی گیرد. این نخستین مسئله الاهیات سیاسی است: چه کسانی در مسیح اند، آن برون ماندگان بر حقی که مشمول کلیت قانون نیستند، کیستند. آن جماعت یا پادشاهی که برپایه شخص مسیح استوار است، کدام است؟
2. کلیت نظرگاهی را پیش رو می آورد که بر وفق آن همه چیز را می توان در ذیل قالب یا قاعده ای واحد جای داد. در نسبت با آن قالب یا قاعده کلی، جزئی ها (امور خاص و جدا از هم) محلی از اعراب ندارند، افراد را می توان آزادانه جایگزین یکدیگر ساخت. تنها آن قالب یا قاعده که همه چیز را در لحظه فهم (که به شکل همزمان به وقوع می پیوندد) دربرمی گیرد، بزرگ داشته می شود. کلیت به نظم قانون تعلق دارد، خواه قانون طبیعت خواه قانون اخلاقی. قانون کلی است، شمول عام دارد و در مورد همه چیز مصداق می یابد. با وجود این قانون مادام که در عمل داوری در واقعیت و مطابق با حقیقت مصادیق به کار نرود، انتزاعی و متعالی خواهد ماند یعنی در حوزه ای ماورای عالم تجربه، مصداق یافتنش در گرو لحظه ای است که در قضاوت و داوری وارد گردد.
قانون، حقیقت و قدرت حاکم در چارچوب نظم کلیت متقابلا یکدیگر را مفروض می گیرند. برعکس در فرجام شناسی، فرد است که بزرگ داشته می شود و برتر از کلی می نشیند، فرد داور فرشتگان می گردد [در نامه پولس به قرنتیان می خوانیم: چرا چون اختلافی میانتان درمی گیرد، به دادگاه و دادرسان بی ایمان رجوع می کنید؟ نمی دانید که روزی ما مومنان به مسیح به داوری دنیا خواهیم ایستاد؟... می دانید که ما حتی فرشتگان را داوری خواهیم کرد؟ (باب 6، آیه 2 و 3)]. بی شک در فرجام شناسی هم داوری و قضاوت در کار است. اما این قسم داوری به دفاع از فرد و به مقابله با قانون برمی خیزد، فرد را بر قانون مقدم می دارد. در داوری بازپسین، قانون و داوران آن که مرگ و سرنوشت افراد در ید قدرتشان است، پا در هوا می مانند. همه قدرت های حاکم سرنگون و تابع اراده مسیح می گردند. فرجام شناسی پیروی از حاکم را کنار می زند و بر جای آن، اصل پیروی از وارثی را پیش می کشد. پس فرجام شناسی هم بر قسمی داوری پای می فشرد، اما قضاوتی بر مدار فردی یکه و یکتا. فرجام شناسی نظام کلیت و قانون را برهم می زند و برای یک یک وارثان نظامی منحصر به فرد برپا می کند.
کلیت سرشتی هم زمان و بی زمان دارد. فرجام شناسی سرشتی در زمان و معلق دارد. فرجام شناسی روندی است که با وعده و تحقق آن پیش می رود، با اعلام فرجام و در رسیدن آن با بیعانه و توارث کامل با فرا خواندن و آمرزیدن، با رنج بردن و از پرده برون آمدن جلال. پایان نزدیک می شود. باید با اشتیاق چشم در راهش بود. این دومین مسئله الاهیات سیاسی است: زمانمندی مسیح باورانه چیست، نظر به این معنا که تحقق جلال و شکوه الاهی را باید انتظار کشید در حالی که عصر مسیح موعود پیشاپیش آغاز گشته است؟ کی سیاست متکی به ظهور مسیح تحقق کامل خواهد یافت؟
3. کلیت جلوه گاه قدرت حاکمی است که از راه داوری و صدور احکام به موقع به اجرا درمی آید. قدرت حاکم به میانجی تهدید به طرد و بیرون کردن افراد از دامنه شمول قانون کلی اعمال می شود. قدرت حاکم از طریق مرگ وارد عمل می شود. فرجام شناسی اما به عکس، تجلی به قدرت رسیدن موعودی است که به صلیبش کشیده اند. منجی موعودی این چنین قدرت مردن را به رخ می کشد، قدرت این که می تواند به دست قدرت حاکم اعدام شود و بازبرخیزد. مرگ عیسی از قدرت و حقانیت خدا پرده برمی دارد. این سومین مسئله الاهیات سیاسی است: قدرت خدایی در جایی که قدرت در ضعف به کمال خود می رسد، چگونه چیزی است؟ منجی موعود چگونه می تواند بر آنانی که اعدامش می کنند استیلا یابد؟
بدین اعتبار فرجام شناسی متضمن آن است که جهان با مراجع قدرت کنونی اش به دست مرجعیت و اقتدار خلقی تازه سرنگون گردد. فرجام شناسی از ایمانی تازه خبر می دهد، از سیاستی تازه و از عقلی تازه: لحظه ای که دیگر داوری در باب امور فرجامین برپایه قاعده ای کلی محال خواهد بود. در مقابل این کل عالم است که برای داوری باید تن به قاعده فرجام شناسی بسپارد. کوتاه سخن این که فرجام شناسی حاوی تفاوتی در اصول یا مرجعیت است مردمی تازه، زمانمندی ای تازه، حقیقتی تازه، قدرتی تازه. مقولات صوری جایشان را به مناسبات شخصی می دهند.
اصول استعلایی [= مقدم بر هر قسم تجربه خاص] جای شان را به تجربه های زیسته می دهند. از منظر فرجام شناسی، حقیقت قسمی ایمان است و امید و عشق که از مرز شناخت و معرفت و دانش فراتر می رود. از منظر جهانیان، ایمان از معرفت کم می آورد، امید در برابر قدرت به زانو درمی آید و عشق در مقابل حاکمان سر خم می کند.
معرفت، قدرت و حکومت تا بوده به سرسپردگان خود تضمین می داده اند که وسایلی در خور اهداف و غایت خویش اند این که معرفت صحیح خواهد بود که قدرت ابزارهای موجود را تا به غایت در کار خواهد کرد و حکومت آن ها را تا مقصد نهایی راه خواهد برد. ایمان و امید عشق اما ممکن است نتوانند رسیدن به هدف را تضمین کنند، شاید فاقد نشانه ای باشند که از غایت خبر دهد، شاید غایتی از پیش محقق نداشته باشند، لیکن ایمان و امید و عشق به یک لحاظ از هر تضمینی فراتر می رود ایمان و امید و عشق تا دم آخر می پایند تا پیش از رسیدن به پایان دوام می آورند. آن ها در بستر تجربه می پایند. در بوته بلا، زمانی که آزمونی سخت یا برهانی بر درستی ایمان به شمار می آید.
زمانی که جهان می خواهد از آن پرهیز کند. زمانی که جهان می خواهد پس انداز کند. زمانی برون از دامنه شمول قانون کلی. زمانی امکانی، زمان تکیه بر پیشامد و بخت و چه بسا زمان بی نظمی و آشوب. زمانی برای زیستن، زمانی برای تفکر، چراکه زندگی کردن و فکر کردن زمان می برد، زمان را مصرف می کند.
در این میان، پولس درباره شکلی تازه از دیانت و سیاست و هستی شناسی چه دارد که به ما بیاموزد؟
عقل کلی
امتیاز قرائت های تازه از پولس رسول، قرائت کسانی چون یاکوب تائوبس، آلن بدیو، اسلاوی ژیژک و جورجو آگامبن این است که موضوعیت و تناسب تفکر پولس را با مقتضیات زمانه ما عیان کرده اند. تفکر پولس دلالت هایی دارد که به چارچوب شرایط سیاسی بی واسطه خود او محدود نمی شود، یعنی نه تنها از مقتضیات امپراتوری روم که نیز از سهم عظیم تاریخی او در پیدایش و پیش برد مسیحیت فراتر می رود. پولس گرچه در زمره فیلسوفان قلمداد نمی شود، نقش بی همتایی در پیشرفت فهم ما از پاره ای مفهوم های فلسفی چون قانون، فاعلیت انسان، حقیقت، زمانمندی و با هم بودن آدمیان (جماعت یا اجتماع) داشته است.
پولس که از دید آلن بدیو پایه گذار کلی باوری است [البته با این توجه که universalism در قاموس مسیحیت همچنین دلالت بر اعتقاد به رستگاری نهایی همه مردمان می کند]، به باروری مفهوم هایی یاری می رساند که چون کلی اند فلسفی اند، خواه صوری باشند خواه استعلایی. برای این که بتوان از تفکر پولس در راه پیشبرد بحثی فلسفی از این دست مدد جست، باید تفکر وی را از محتوای کلامی و الاهیاتی خاص آن منتزع ساخت. ابزار رسیدن به کلی همانا صورت باوری است [اعتقاد به اولویت صورت ها بر محتواهای جزئی] با این همه، صورت باوری همواره داغ حسرت امور انضمامی را به دل تفکر می گذارد و تفکر پولس مدام در خاطر زنده می شود تا کلی را ملموس گرداند و به آن وجهی انضمامی بخشد.
واقعیتی که زمینه را برای تجدید رابطه ای چنین تکان دهنده میان پولس و فلسفه ای سرتاپا دین رسته [سکولار] مهیا ساخته، گرایش زمانه ما به بازگشت به دین است: اگر شالوده و بنیان دولت مدرن همانا کوشش در راه جدا ساختن سیاست از الاهیات با به کارگیری قسمی عقل کلی (= جهان روا) باشد، نتیجه بالفعل خیل کثیر نقدهای وارد بر عقل محض، از شلینگ و نیچه گرفته تا دریدا و تفکر انتقادی معاصر، اثبات این مهم بوده که این قسم کلیت [جهان روایی] هرگز با تکیه به خود تحقق کاملی نخواهد یافت. عقل کلی به توسعه عنصری تصمیم نگرفتنی و تعیین نکردنی و معهذا جزئی و خاص از میدان به در می شود، عنصری که چونان استثنایی که قاعده ای را به اثبات می رساند، برای اثبات عقل کلی لاجرم بر جایش می نشیند. آدم در روند برگذشتن از سروری عقل، با این عنصر تعیین ناپذیر که از حوزه تصمیم گیری ما بیرون است به گونه ای رابطه برقرار می کند که با وجودی الاهی. مسئله محوری الاهیات سیاسی معاصر تعیین ماهیت همین عنصر است. پرسش این است که این عنصر فقدان است یا مازاد، فاعل ادراک است یا اسم دلالت، سوژه است یا دال، افسانه است یا واقعی، کتمان است یا انکشاف، استثناست یا کلی انضمامی، رخداد (بدیویی) است یا شیء ( مطلوب مطلق لاکانی)، تفاوت است یا تکرار، ایجاب است یا خلأ؟ آیا می توان هرگونه جزئی باوری را که خود می خواهیم، جایگزین یک قالب کلی میان تهی و مسلط گردانیم؟ معضل محوری در تعیین هویت چنین عنصری این است که آدم در ردیابی آن استثنای تصمیم نگرفتنی و تعیین نکردنی که جایگزین عقل کلی می گردد باز هم از عقل کلی و درون ماندگار مدد می گیرد و بدین قرار کوشش او در راه تبیین و تشریح تصمیم ناپذیری نتیجه ای جز بازتولید آن در پی ندارد. آن جا که فرد سودای رویارویی با سرشاری و پر بودن حیات را در سر می پرورد، تنها با علامتی گواه بر غیاب و عدم آن در مفهومی عاری از هرگونه محتوای متعین رودررو می گردد.
ژیژک این منطق را که بر وفق، کلیت در عنصری جزئی که نمی تواند به هویت کامل آن دست یازد وجود بالفعل می یابد، چنین شرح می دهد: نکته این است که کارگزار یکتای کلیت ریشه ای همانا خود باقیمانده [= آن که از کل بیرون مانده] است که هیچ جای مشخصی در کلیت رسمی مبتنی بر استثنا ندارد. کلیت ریشه ای همه محتوای جزئی آن را پوشش می دهد ، دقیقا تا به حدی که از طریق نوعی بند ناف به باقیمانده گره می خورد منطق این پیوند به قرار ذیل است: آنانی که طرد شده و بیرون گذاشته شده اند، آنانی که در نظم جهانی هیچ جایگاه مشخصی ندارند، تجسم مستقیم کلیت حقیقی اند، آنان اند که کل را نمایندگی می کنند، به رغم همه دیگرانی که تنها حامی و مظهر علایق و منافع جزئی و خاص خویش اند. ( کوتوله و عروسک خیمه شب بازی: هسته انحرافی مسیحیت )
جورجو آگامبن پولس را به عنوان یکی از نظریه پردازان باقیمانده ها مطرح می کند. آلن بدیو پولس را پایه گذار کلی باوری می شمارد. در عمل، بدیو، ژیژک و آگامبن از پولس به منزله قسمی یکتایی، استثنا یا باقیمانده استفاده می کنند که با نظام های فلسفی شان همخوانی دارد: پولس گذار از انتزاع به حقیقت یکتایی را تضمین می کند. آگامبن این موضوع را به روشنی باز کرده است: قانون در وضعیتی استثنایی به حال تعلیق درمی آید تا هر آنچه را از مرزهای قانون بیرون است زیر پوشش خود درآورد.
پس گرایشی که در سال های اخیر در فلسفه انتقادی معاصر به جانب دین یا به عبارت دقیق تر به جانب دینی بدون مذهب - پدیدار آمده، به معنای تأیید دین به معنای دقیق دین نیست، بلکه کوششی است در راه احیای پایبندی سرسختانه و پایدار به عقلی دین رسته و کلی که از نو قیام کرده و زندگی دوباره یافته. آیین سرسپاری به عقل کلی از راه جذب و ادغام استثنای آن دیگربار پا می گیرد و قوام می یابد، در همان حال دین از پتانسیل آیینی شدن و از قید مناسک محض عاری می شود. روی آوردن به پولس در مقام بنیادگذار کلی باوری، بدین قرار تلاشی است در راه پاسداری از قسمی دین داری درون ماندگار و نه ماورایی و متعالی - دین پسر بدون پدر ، دین رخداد بدون رستاخیز ، دین امید مسیحایی بدون مسیحا ، دینِ دین بدون مذهب تلاشی در راه نگاه داشتن قسمی الاهیات سیاسی که هیچ گریزی و گزیری از آن در کار نیست، لیکن این بار در محدوده عقل تنها، یعنی در محدوده حوزه امر کلی.
کلی باوری فلسفی بالضروره با گوهر پیام پولس سر ستیز دارد: همان گونه که از این حکم بدیو که احد [یا همان خدای واحد] تنها و تنها در صورتی هست که برای همه [بدون استثنا] باشد برمی آید، به هیچ روی چنان نیست که توحید [= اعتقاد به خدای واحد] نتیجه کلی باوری باشد، کاملا برعکس کلیت است که از دل توحید برآمده است: همه تنها و تنها در صورتی هست که تابع وجودی واحد یعنی احد باشد. این باور در پای فشاری سرسختانه الاهیات سیاسی در آیین دین رسته سرسپاری به امر کلی هویداست یا به تعبیر خود پولس و با این همه ما را تنها یک خدا هست و بس، پدر آسمانی ما که همه چیز از اوست و از بهر اوست که ما هستیم و تنها یک سرور هست و بس که همه چیز به واسطه او هست و به واسطه اوست که ما هستیم (اول قرنتیان، باب 8: آیه 6). وانگهی، چنین کلیتی فرجام شناختی است، یعنی تحققش در پایان صورت می بندد: سرانجام وقتی همه چیز مطیع وی گردد، آنگاه خود پسر هم مطیع او خواهد شد، اویی که همه چیز را فرمانبردار پسر گردانید تا آن که خدا کل در کل باشد (اول قرنتیان، باب 15: آیه 28). پولس هیچ نیازی به کلیت ندارد، زیرا خدا را می پرستد . پولس هیچ نیازی به فهم همه چیز ندارد، زیرا پیوسته امیدوار است به دست خدایی که قدرت دارد همه چیز را فرمانبردار خویش گرداند دگرگون گردد (فیلیپیان، باب 3: آیه 21). هیچ گواهی در تأیید دعوی نامستدل آگامبن در کار نیست که فرجام شناسی سوء تعبیری خطرناک از ابلاغ مسیحایی پولس رسول است. پولس یک دم از اعلام فرا رسیدن داوری بازپسین و پایانی که در راه است بازنمی ایستد.
از دید الاهیات سیاسی، ماهیت قدرت الاهی ماهیت زمانمندی مسیحایی و جماعت مسیحایی را شرح می دهد، زیرا مسئله اساسی الاهیات سیاسی را یا این مسئله را که چه چیز به یک سوژه یا فاعل سیاسی شکل و قوام می بخشد و مسئله اساسی عاملیت سیاسی را یا این مسئله را که چگونه باید موجبات وقوع یک رخداد را فراهم ساخت، تنها با حل مسئله اساسی دین داری می توان حل کرد: عبادت و تعبد راستین چیست؟ فراسوی قدرت حقوقی قوانین مصوب یک قوم و فراسوی قدرت حاکم و فرمانروای عاملیت، قدرتی باقی می ماند که در ضعف به کمال می رسد، در فضایی برکنار از قانون و سلطه وری: دین داری. مسیحا نه قانون و نه قدرت بلکه تقوا و دین داری با خود می آورد. عیان شدن این قدرت بی قدرت هر آینه موضوعیت راستین الاهیات سیاسی پولس در زمانه ماست.
دین داری دین رسته
پیام ابلاغی پولس ناقض پیش فرض راهنمای عصر دین رسته ماست که به موجب آن دین از آن حیث که دین است باید از ساخت سیاسی جهان ما حذف شود. در تفکر دین رسته تفکری که قائل به اصل جدایی دین از دنیاست دین تنها به کار سست کردن بنای دعوی های گزاف عقل کلی سرتاپا دین رسته ای می آید، عقلی که دیگر مرجعیت و ذات سابقش را ندارد. با این همه اگر عقل کلی دین رسته هرگز نتواند قوام و تشکل کامل یابد، آنگاه جهان دین رسته نیز قوام کامل نتواند یافت. ساختمان سیاسی جهان ما هنوز است که هنوز باید برپایه شالوده های دینی بنا شود در منبع قدرت حتی در دموکراسی های سرمایه سالار همچنان قسمی آیین دین گونه سرسخت و پای برجا در کار است. درست همان گونه که زمانمندی حقیقت تصورات مدرن از عقل را زیر سؤال برده است، خود وجود زمانی است که پایداری و دوام دین داری را اثبات می کند. زیرا ماهیت یکتا و منحصر به فرد وجود زمانمند تحت شمول قاعده کلی قرار نمی گیرد. قانون کلی قادر به درک ماهیت خاص وجودی که از بنیاد مقید به زمان است نیست. عبادت برای هر تفکری که به صرف وقت و گذر زمان متکی است، ناگزیر و ضرور است تفکری که با از دست دادن زمان، از مواهب آن بهره می برد زیرا آدمی با وقت گذاشتن و هزینه کردن زمان است که نشان می دهد برای چیزی ارزش و اعتبار و حرمت قائل است یا به چیزی یا کسی علاقه دارد. در عمل ما با شیوه های توزیع توجه مان و تنظیم اعمال مان به خویش تعین می بخشیم و تکلیف خویش را روشن می کنیم. با این همه در این جا هیچ رابطه ضروری بین علت و معلول در کار نیست ما به درستی نمی دانیم که عطف توجه مان به موضوعات و مسائل مختلف چه پیامدهایی به دنبال دارد و چون محوری که توجه ما را به نتیجه توجه مان وصل می کند، قابل رویت نیست، هر توجه کردنی لاجرم کنشی ایمانی است ما باید از روی اعتماد و توکل خیال خود را از بابت آینده ای برازنده و در خور جمع کنیم. ما دست در دامان علیتی نامرئی می زنیم، رابطه ای نامشهود بین توجهی که نشان می دهیم و نتایجی که از آن چشم داریم. امکانی بودن ریشه ای متضمن قسمی تعالی برون رفتن و برگذشتن از مرزهای عالم تجربه است. دوام دین داری را در بطن هر قسم کردار و سلوک مقید به زمان خویش می توانیم مشاهده کرد.
این قسم دین داری هم در ساحت انتزاع نظری جایی که نمادها را جایگزین ذوات واقعا موجود عالم می کنیم مشهود است و هم در قلمرو انتزاع اقتصادی جایی که نمادهای ارزش را جایگزین ارزش های مصرف و استعمال می کنیم. پس انداز کردن زمان [یا به اصطلاح صرفه جویی در وقت] ذات پروژه رهایی را در تفکر روشنگری شکل می دهد: اگر از قید محدودیت های ضرورت طبیعی که ممکن است طول عمر ما را کوتاه کند رها شویم و اگر از قید محدودیت های التزام اجتماعی که وقت مان را از خودمان می گیرند رها شویم، آنگاه به راستی آزادیم تا آنی شویم که دل مان می خواهد. عقلانیت اقتصادی به نوعی نمادین کردن زمان وابسته است، به قسمی که بتوان محاسبات را به نحوی انجام داد که مخارج مان به نسبت به حداقل رسد و در همان حال تسلط مان بر طبیعت به لطف پیشرفت فن آوری به بالاترین حد ممکن برسد و نیز به واسطه پول هرچه بیشتر خود را از سلطه قیود اجتماعی آزاد کنیم. اطمینان و یقینی که ملازم عقلانیت اقتصادی است، متکی بر شواهدی است که در عمل مطمئن بودن آن را گواهی می دهند نوآوری در ساحت فن آوری و کسب پول و ثروت. با این همه، معرفت و قدرت و ثروت کسب شده همواره محلی و محدودند عقلانیت اقتصادی با در افکندن طرح آینده ای که در آن رهایی کامل خواهد بود، به جامه ایمانی درمی آید که در جست وجوی فهم و درک عالم است. در این آینده بی کم و کاست، نمادهای انتزاعی زمان عملا زمانی را بازنمایی می کنند که گشوده، تهی و نامتعین شده است، در آینده ای پرجلال و ملکوتی که در آن گذر زمان دیگر در بند هیچ ضرورت طبیعی یا قید اجتماعی نیست. تنها در آن ساحت است که فضای دین رسته قوام خواهد یافت، فضای عصری که در آن، زمان حال از بند تکرار گذشته یا انتظار اضطراب آلود داوری های آینده رسته باشد.
از آن جا که نمی توانیم به رسیدن به چنین آینده ای دل خوش کنیم، به جایش بازنمودی جزئی از ارزشی کلی را اختیار می کنیم: پول جایگزین آن معادل کلی و جهان روایی می شود که مجال و فرصت لازم را برای بدل شدن به آن ندارد. قیمت جزئی اشیا (یعنی بهای خاص هر چیزی) بازنمود میزان احتمالی ارزش کلی و عام آنهاست. مع الوصف، این نشاندن جزئی به جای کلی - یکی از مقولات محوری فلسفه معاصر پیامدهای پرمعنا و اهمیتی دارد.
1. ارزش پول متعالی است: وعده ای است که ایمان می طلبد و تنها هنگامی تحقق می یابد که این ایمان در مبادلات عملی به موقع به اجرا درآید.
2. از آن جا که پول هم ابزاری است برای تحصیل ارزش در قالب کالایی خاص (جزئی) و هم میزانی است برای سنجش ارزش در قالب معادلی عام (کلی)، فلذا پول خود را به عنوان والاترین ارزش پیش می نهد. به عنوان پیش شرط دستیابی به همه ارزش های دیگر مستلزم مبادله اجتماعی برون از محدوده اجتماعاتی اند که برپایه ایمان مشترک شکل گرفته اند. قطع نظر از هرگونه ارزش فردی یا جمعی که داشته باشیم، باید اولا پول را به عنوان ابزار دستیابی به همه ارزش های دیگر ارج نهیم.
3. پول یگانه ارزش سیار است: هیچ کس نمی تواند بدون سرمایه گذاری پولی به مرحله سوددهی برسد. این جا نیز ارزش دارایی ها از قید ارزش ذاتی شان که در بند مکان و محلی خاص بود، رها می گردد، زیرااینک ارزش دارایی ها را میزان سود یا بازگشت سرمایه ای که از آن ها توقع می توان داشت تعیین می کند. ارزش دارایی ها را سرمایه گذاری های ریسک دار تعیین می کند.
4. سرمایه ذاتا ارزشی ریسک دار است، اساسا استوار بر گمانه زنی است ارزشی که وعده کسب ثروت در آینده می دهد. سرمایه همانا اعتبار است: پیشنهاد پیشاپیش ارزش. سرمایه را نمی توان در چارچوب قسمی هستی شناسی ابدی و بی زمان به مثابه ثروت انباشته درک کرد، همچنین نمی توان آن را در چارچوب قسمی هستی شناسی زمانمند و موقت به مثابه ارزش سیار درک کرد. هر دو هستی شناسی یاد کرده وعده بازگشت سرمایه در آینده را پیش می کشند. ارزش مالی که مافوق واقعیت مادی و اجتماعی است و با وجود این، محوری است که واقعیت مادی و اجتماعی پیوسته بر حول آن بازسازی می شود، ذاتا ارزشی دینی است. یک هستی شناسی سیاسی نوین لازم داریم تا بتوانیم شرح دهیم که چگونه نظم جهان معاصر برپایه نوعی فرجام شناسی بت پرستانه و غیرواقعیت گرایانه استوار است.
ذات پول در زمانه ما که در قالب اعتبار یا وام هایی که بانک ها در صورت حساب های افراد ثبت می کنند، پدید آمده هر آینه قرض یا بدهی است. اعتبار فرجام شناسی دوپهلویی را پیش رو می آورد: از طرفی اعتبار می تواند به افراد وعده دستیابی به ابزاری برای کسب ثروت در آینده بدهد و از طرف دیگر، اعتبار افراد را به نوعی متعهد می کند که ثروت آینده را به منظور پس دادن وام در نظر گیرند. از طرفی سرمایه به آنانی که به نظام سرمایه ایمان دارند نوید رفاه و برخورداری در آینده می دهد و از طرف دیگر به آنانی که در نظام سرمایه کارشان به ناکامی کشیده و شکست خورده وعید آینده ای می دهد که بار قرض شان سنگین تر خواهد شد، آینده ای که باید بی وقفه کار کنند تا بدهی های شان را تصفیه کنند و در غیر این صورت، محروم از ابزارهای تولید یا وسایل امرار معاش خواهند شد. اعتبار به قالب نهایی داوری برحسب میزان کار بدل خواهد شد: فرد براساس میزان کارایی اقتصادی اش داوری خواهد شد، این که تا چه حد به وظایف اقتصادی خود عمل کرده است. در سرمایه داری معاصر، رستگاران یا برگزیدگان کسانی هستند که موفق اند و در نظام اقتصادی کامیاب، کسانی که دسترسی به اعتبار دارند و بدین ترتیب می توانند خواست های خود را به دردخور و کارآمد جلوه دهند. سرمایه داری پس مانده متمول و مرفه جامعه را برمی گزیند. مضافا این که داوری بازپسین برای این پس مانده برگزیده مستمرا به تعویق می افتد: زیرا اگر ارزش همه دارایی ها ذاتا ارزشی گمانه زنانه و ریسک دار باشد، آنگاه در هر مرحله ارزش دارایی ها را موج بعدی پیش بینی ها و گمانه زنی ها درباره آینده تعیین می کند. بدین قرار این آینده کذایی هرگز فرا نمی رسد: این آینده مطلقا آرمانی و مثالی است. ارزش مالی ذاتا با درجه ای از امید، انتظار، اعتماد یا باورپذیری مترادف است. ارزش مالی هیچ واقعیتی دربرندارد. هیچ گواهی عرضه نمی کند. قدرتی شبح وار است که در برابر قانون و زور به یکسان آسیب ناپذیر است.
این قدرت از سنخ قدرت دین داری است. گفتار انتقادی در باب قدرتی از این دست همان است که الاهیات سیاسی می نامیم.
انجیل پولس
دغدغه پولس همانا الاهیات سیاسی به مفهوم دقیق آن است به همان مفهومی که دون قرن پیش از وی در نوشته های مارکوس ترنتیوس وارو (Varro 116 تا 127 ق م)، از بزرگ ترین نویسندگان در زمینه دین و ادبیات لاتین در روم باستان] آمده بود و بعدها آگوستین قدیس عینا آن را نقل کرد:
deum colere kata to nomina (تعامل صحیح و عمومی با خدایان).
حوزه امر سیاسی نه به قانون و حقوق منحصر می شود و نه به حاکمیت، عاملیت، قدرت اجرای قوانین و فعالیت محدود می ماند. حوزه امر سیاسی در عین حال عبارت است از حوزه دین داری: دولت شهر خود را علنا از طریق شعایر، مناسک قربانی، آیین ها و عیدهای مذهبی قوام بخشید. کانون بحث های پولس را ختنه سوران، اجرای مراسم روزهای خاص، خوردن گوشت قربانی هایی که نذر بت ها شده و اعمال شرعی تشکیل می دهد و پیش از همه، اجرای آیین های مربوط به معبد بر وفق دستورات و احکام تورات.
چنین حکمی احتمالا هرچه متناقض تر خواهد نمود وقتی به یاد آوریم که کلیساهای پیرو پولس کارهایی می کردند که قاعدتا به چشم جهان باستان نمودهای کفر و بی خدایی بوده است، زیرا مذاهب جهان باستان بر مدار قربانی کردن، بر مدار مناسک مربوط به خانه و خانواده و بر محور بارآوری و سوددهی کشاورزی و بازرگانی سامان می یافتند و روی همه این ها را لایه نازکی از دین داری مرتبط با حکومت می پوشاند. همه این ها که کانون دین و جامعه باستان به شمار می آید (خواه دین و جامعه یهود و یونان و خواه روم)، رفته رفته از کلیساهای پیرو پولس حذف گردید. این حکم غریب و تکان دهنده پولس که از این پس دیگر هیچ یهودی یا یونانی، هیچ برده یا آزاد و هیچ مرد یا زنی در کار نخواهد بود، نظم اجتماعی جهان باستان را به یک باره سرنگون می کند. در مقابل پولس کوشید نظمی نوین به پا کند، یعنی همان کلیسا ی استوار بر شخص مسیح. [ کلیسا در این جا معادل ecclesia اکلیزیا است، از ekklesia یونانی به معنای انجمن و مجلس سیاسی در آتن قدیم. این واژه از فعل ekkaleo مشتق شده که به معنی فرا خواندن یا دعوت همگانی است.م]
برای درک تفکر سیاسی پولس باید به ابلاغ بشارت او در سرآغاز نامه وی به رومیان رجوع کرد: پولس، غلامی از غلامان پادشاه مان عیسی ( مسیح ) که در زمره رسولان ( apostolos = فرستاده) خوانده شده و رسالت اعلام پادشاهی خدا
( euangelron theou ) را که پیش از او نویدش را خدا به وساطت پیام آوران خویش در کتاب های مقدس داده است، بر دوشش نهاده اند، اعلام پادشاهی پسر خدا، جانشین داوود پادشاه قوم یهود که پس از رستاخیز مردگان با قوت و قدوسیت در مقام پادشاه گماشته خدا ( huios theou ) جلوه نمود، پادشاه و سرور ما عیسی که به واسطه او ماموریت و قدرت یافتم تا همه امت ها و در آن میان خود شما را که به اطاعت او خوانده شده اید، به وفاداری و پای بندی به او خوانم تا که وی را تعظیم کنیم (نامه اول به رومیان، باب 1: آیه های 1-6 براساس ترجمه مولف مقاله).
بحث درازدامنی که در نامه پولس به رومیان آمده در همین سطرهای آغازین به ایجاز بیان گشته و با نقل قولی که پولس برای نتیجه گیری از اشعیاء نبی می آورد تکمیل می گردد: و اشعیاء نیز می گوید: ریشه یسی خواهد آمد، هم او که به حکمرانی امت ها برمی خیزد و دیده امید امت ها به او دوخته خواهد شد (رومیان، باب15: آیه 12). [یسی (Jesse)، در قاموس کتاب مقدس، شجره تبار عیسی ریشه در یسی، پدر داوود نبی، دارد. در کتاب اشعیاء نبی (باب 11، آیه 1 می خوانیم: و نهالی از تنه یسی بیرون آمده شاخه ای از ریشه هایش خواهد شکفت و روح خداوند بر او قرار خواهد گرفت . م] نوشتن این نامه به رومیان در حکم ابلاغ این پیام است که قیصر روم به دست مسیحای موعود قوم یهود سرنگون گردیده است. انجیل یا بشارت پولس (euangelron) یادآور خبرهای خوش اشعیاء است که می گفت خدا در کار بازگشت به صهیون است تا امت ها را پس از داوری رستگار گرداند [ ای پیک خوش خبر، اورشلیم را بشارت ده... و به شهرهای یهودا بگو که خدای شما می آید (اشعیاء، باب 40، آیه 9) پولس در باب 10 نامه خویش این جمله را نقل می کند]؛ بشارت پولس همچنین طنین اعلام شاهانه ظفری عظیم یا جلوس امپراتوری مقتدر را دارد. تعبیر پسر خدا تداعی کننده معنای اولیه منجی موعود بنی اسرائیل، داوود نبی است [در مزامیر می خوانیم: پادشاه [=داوود] می گوید: من فرمان خداوند را اعلام خواهم کرد. او به من فرموده از امروز تو پسر من هستی و من پدر تو ]؛ بشارت پولس در عین حال دعوی های گزاف سلسله شاهان روم را که امپراتوری خود را خدایی و الاهی جلوه می دادند به سخره می گیرد. اگر عیسی به فرمان امپراتوری روم مصلوب شده اما خداوند او را از هر گناهی مبرا دانسته و به تعبیر پولس، عیسی که بر دست راست خدا برخاسته آنگاه باید گفت خدا از پیش در کار بوده تا پادشاهی او را محقق سازد. پیام فرجام شناسانه پولس سیاسی تر از این نمی تواند باشد: پس از آن، فرجام [آخرت] درخواهد رسید و او ملکوت [پادشاهی] را به خدای پدر خواهد سپرد، زان پس که هر حاکمیت و مرجعیت و قدرت را نیست گرداند. زیرا وی مادام که همه دشمنان خویش را زیر پای ننهاده، باید حکومت راند (اول قرنتیان، باب 15). چنین است بشارت انجیل پولس: نه آمرزش از راه ایمان، نه هم زیستی مسالمت آمیز بین یهودیان و مسیحیان غیر کلیمی، بلکه پیروزی فرجامین. جای شگفتی نیست که اولیای امور پیوسته درصدد خاموش کردن و شکنجه کردن پولس بودند، جای شگفتی نیست که پولس به دست دیگر یهودیان آن همه آزار و شکنجه دید، چراکه اعلام علنی بشارت موعود می توانست کل جماعت یهودیان را به خطر اندازد. جای شگفتی نیست که بشارت رسواگر پولس به ندرت در تاریخ تفسیر کتاب مقدس مطرح شده است.
بنابراین تفسیر پیشنهادی ما این است که پولس می کوشید نظم اجتماعی نوینی استوار بر پرستش عقلانی یک خدای واحد راستین بنیاد کند. ایراد خواهند گرفت که پولس به ندرت از سیاست بحث می کند و حتی زمانی که بحث سیاست را به میان می آورد، اطاعت از مراجع قدرت حاکم را اندرز می دهد. این ایراد شواهد مربوط به زندگی نامه پولس را نادیده می گیرد. به رغم بی باکی پولس ما از پاره ای دوراندیشی های ضروری در زندگی نامه او آگاهی داریم و می توانیم در نامه هایش اشاراتی در تأیید وجود آن ها پیدا کنیم. توجه کنید که عبارت مشهور پولس مبنی بر لزوم تسلیم در برابر قدرت های حاکم، با این اندرز او تعدیل و تحدید می شود که نگذارید بدی بر شما چیره شود، بلکه با نیکی بر بدی چیره شوید (رومیان، باب 12، آیه 21).
این جمله اخیر متضمن این معناست که تسلیم احتمالا بخشی از مقاومت غیر خشونت آمیز است و تلمیحی آشکار است به حکم عیسی درباره باج ها و مالیات ها: پس حق هرکس را به او ادا کنید [...] ترس را به مستحق ترس و عزت را به مستحق عزت (رومیان، باب 13، آیه 7) و این سخن متضمن این معناست که اولیای امور به تحصیل عزت نیازمندند. راستش را بخواهید، تنزل مقام امپراتور از سلطانی خودکامه به خادمی موقت که خداوند او را برای اجرای عدالت برگماشته است، آدم را به این باور می رساند که چنین وظیفه ای تا بوده چه اندک و چه ناقص عمل شده است.
با این همه، اطاعت مومنانه لزوما به شورش و طغیان مستقیم سیاسی نیاز ندارد. عالی ترین اقدام سیاسی و انقلابی پولس ابلاغ قسمی عبادت عقلانی (logiken latreian) بود :
و لهذا برادران! از شما استدعا می کنم که بدن های خویش را چونان قربانی زنده ای، مقدس و مقبول به خدا عرضه دارید که این است عبادت روحانی شما. هم شکل و هم رنگ این جهان نشوید، بلکه با تازه کردن فکر و ذهن تان صورت خویش را دیگرگون سازید، باشد که دریابید قلمداد می شد. این دقیقا ایدئولوژی امپراتوری است: قدرت برهان قاطع حقانیت است و ضعف برهان قاطع شکست . استراتژی پولس نه فقط شرم آور خواندن دستاوردهای اخلاقیات شرک آلود که نیز گناه آلود و بت پرستانه خواندن اصل قضاوت و افترای امپراتوری است، زیرا همین اصل است که شالوده و بنیان Pax Romana را شکل داد [Pax به لوح کوچکی گویند که در کلیساهای کاتولیک رومی می آویختند، منقش به تصاویر یا تماثیل مقدس که ابتدا کشیش و سپس سایرین در مراسم عشای ربانی بر آن بوسه می زدند]: بوطیقای قدرت موفقیت امپراتوری را به آمیزه ای از زور و بخت و فضیلت نسبت می دهد ؛ اصل بی چون و چرای قدرت تمام آنانی را که صلح و ثروت های به دست آمده از راه زور را به پرسش می گیرند محکوم می کند. یاکوب تائوبس معتقد است مفهوم قانون... به نزد امپراتوری روم (Imperiun Romanum) یک جور ضابطه مصالحه است . تناقض داوری و صدور حکم این است که شما باید خود را محکوم کنید [ هرگاه کسی بگوید این اشخاص بدکار باید مجازات شوند، در حقیقت خودش را محکوم می کند... (رومیان، باب 2، آیه 2) این بیان طنین کلام عیسی را در موعظه کوه دارد: از کسی ایراد نگیرید تا از شما ایراد نگیرند، زیرا هرطور که با دیگران رفتار کنید با شما رفتار خواهند کرد. چرا پر کاه را در دیده برادرت می بینی اما تیر چوب را در دیده خویش نمی بینی... (انجیل متی، باب 7). محکوم کردن اخلاقی به ذات خود خشونتی نمادین در کار می کند تا خشونت عملی را موجه بنماید؛ محکوم کردن دشمنان فرضی و خیالی، گوهر و ذات امپریالیسم است. پولس هر دو برداشت یونانی و یهودی از مفهوم nomos [ناموس یا قانون] را به بحث می گذارد، بدان وجه که در ضابطه ذیل آمده است: نیک می دانیم که داوری خدا در حق آنانی که دست به چنین کارها می زنند بر وفق حقیقت است (رومیان، باب 2). راز تزویر امپراتوری و لاف گزاف امپریالیسم این است: کلی کردن قانون جهان روا ساختن قوانین. پولس فاش می کند که چگونه قانون و شریعت ممکن است به قدرتی خودآیین و خودسر در مقابل خدا بدل گردد. سبب این است که باید تفکیکی موقت (زمانمند) بین قانون (شریعت) و اراده الاهی در کار باشد:
اگر خداوند بالفور و بلافاصله آدمیان را به جزای اعمالشان می رساند، آنگاه هیچ تمایزی میان قانون اخلاق و قانون طبیعت به جا نمی ماند و گناه و رحمت خدا هر دو در عمل محال می شدند. در عوض، خدا از روی رحمانیت و حلم می گذارد بندگان تا پیش از فرارسیدن روز غضب که داوری بر حق و دادگرانه اش را عیان خواهد نمود، مجال توبه داشته باشند دولت مهربانی او از آن است که کار آدمی به توبه کشد (رومیان، باب 2).
راست این که به تعویق افتادن داوری تا فرا رسیدن فرجام (آخرت) جزو لازم و ضروری تعالی خداوند و اختیار بشر است، همچنان که در توبه را برای آدمی بازمی گذارد و به عبادتش معنا می دهد. تاخیر و تعویق زمانی برای معنا یافتن دین داری و پرهیزکاری ضرورت دارد.
بشارت پولس این است که خداوند سرانجام در روزی که خواهد آمد، افکار نهان همه آدمیان را به وساطت عیسی مسیح داوری خواهد کرد (رومیان، باب 2، آیه 16). همین که این داوری در آینده به وقوع خواهد پیوست، بنیاد و شالوده هر نظام و دستگاهی را که خود را تجسم نظام و قانون الاهی بر روی زمین می نماید به لرزه می افکند. گرچه ممکن است این داوری آینده در نزد کسانی که پیرو قانون (شریعت )اند مطابق قانون باشد و به نزد آنانی که از گستره قانون بیرون اند مطابق پاره ای اعمال باشد، جان کلام پولس این است که قانون (شریعت) کسی را برحق و درستکار نمی سازد. راست این است که قضاوت قانون به گناه می انجامد. بنابراین پولس از لغزشی موقت در قانون پرده برمی دارد که به ذات قانون تعلق دارد. لیکن این رمزگشایی نه برای الغای قانون بلکه برای حفظ آن است [حرف پولس این است که شریعت نه به موجب اعمال بلکه محض خاطر ایمان، فلاح و نجات می آورد پس آیا شریعت [قانون] را به ایمان باطل می سازیم. حاشا بلکه شریعت را استوار می گردانیم (رومیان، باب 3، آیه 31)] چراکه لحظه داوری در پایان فرا خواهد رسید. گرچه قانون شریعت مقدس است و عادلانه و نیک، قانون دیگری در بدن (طبیعت نفسانی) در کار است، قانون گناه [ ...برحسب انسانیت باطنی به شریعت خدا خشنودم لیکن شریعتی دیگر در اعضای تن خویش می بینم که... مرا اسیرمی سازد به شریعت گناه (رومیان، باب 7، آیه 23-22).] این قانون اخیر در متن فرمان است که مجال بروز می یابد: رویه غریب و نامتعارف پولس در محکوم کردن یهودیان به جهت زیرپا نهادن همان قانون هایی که به دیگران تعلیم می دهند فرمان منع دزدی، زنای محصنه و غارت معبدها (رومیان، باب 2، آیه 22-21) بر وفق تفسیرهای معمول و متداول، رویه ای بی معنا می نماید، این که ممنوعیت میل و هوسی مهارناشدنی برمی انگیزد. عبارت بلندآوازه ای را که در باب 7 نامه پولس به رومیان آمده، نباید زمان پریشانه و بی توجه به بافت زمانی متن با معیارهای ذهنی یا روان کاوانه امروز تاویل کرد: تنها تحریم طمع کردن ممکن است به وسوسه بینجامد (الانسان حریص علی ما منع). نه، عبارت پولس را باید در چارچوب شرایط اجتماعی و سیاسی او درک کرد: قانون (شریعت) به خودپسندی، داوری کردن، محکوم شمردن و مرگ ختم می شود. اجرای کامل قانون (شریعت) در گرو سلطنت است سلطنت گناه، شهوت سلطه و سلطنت راندن [ پس گناه در جسم فانی تان حکمرانی نکند تا هوس هایش را اطاعت کنید و اعضای خویش را به دست گناه نسپارید تا آلات ناراستی شوند... ]. تنها با تسلیم کردن خویش به صورت آلتی برای حق و عدالت است که می توان از سلطه و سلطنت مرگ رهید. (رومیان، باب 6، آیه 14-13)
پولس به جای قسمی داوری همگانی براساس شواهد حاضر و کنونی به موجب قانونی کلی و جامع، از قسمی داوری آینده براساس اسرار و افکار نهان به وساطت روح سخن می گوید. این نه به معنای انکار لزوم داوری است و نه به معنای بی اعتنایی نسبت به اعمال آدمیان. پولس در این باب به صراحت تمام صحبت می کند: حتی مسیحیان هم بر مبنای اعمالشان کیفر خواهند دید، چندان که یک یک شان به جزای اعمال نیک و بدی که در بدن [در این زندگی] انجام داده، خواهند رسید (دوم قرنتیان، باب 5، آیه 10). نوآوری پولس و کلا مسیحیت (نک: انجیل متی، باب 6-درباره پرهیز از تظاهر و...) مربوط به شالوده و میزان داوری می شود، در داوری بازپسین مردم برپایه افکار باطن شان و نه اعمال ظاهرشان کیفر خواهند دید، زیرا آمرزش و بخشایشی که به موجب اعمال ظاهری و علنی صورت بندد لاجرم به تظاهر و تفاخر و به طور ضمنی به محکوم کردن دیگران می کشد. جان پیام این است: برای کسی که عمل می کند، اجر و مزد نه از راه فیض بلکه از روی استحقاق حساب می شود (رومیان، باب 4، آیه 4). طلب آمرزش به موجب اعمال یعنی تلاش برای مطالبه حق خویش از خدا، یعنی ادعای خسارت از او و اقامه دعوی علیه او و این معنایی جز بی دینی و بی تقوایی ندارد. این تلاشی است در راه عقد قرارداد با خدا، برپا کردن نوعی رابطه سوداگرانه با او، یک جور داد و ستد، یعنی برابر جلوه دادن آنچه نابرابر است، هم تراز نمودن چیزی که اساسا در ترازی دیگر است. این یعنی سوء استفاده از ایثار. وانگهی منابع و مزایای به دست آمده از راه اعمال به مثابه هدیه ای سزاوار حقانیت و عدالت قلمداد خواهد شد و این، چنان که گفتیم، دقیقا همان ایدئولوژی امپراتوری است: قدرت برهان قاطع حقانیت و ضعف برهان قاطع شکست است. هیچ دلیلی به دست نیست که آمرزش از راه اعمال را پدیده ای مختص سنت یهودی تعبیر کنیم: بوطیقای امپراتوری قدرت و سلطه امپراتور را براساس اعمالی که محض خاطر مردم انجام می گرفت موجه می نمود. پولس در سرتاسر نامه هایش می کوشد این منطق خود- موجه نمایی را وارونه سازد: اگر قرار است کسی به امید سهیم شدن در جلال خدا فخر نماید و بر خویش ببالد، می تواند در صبر و مصیبت هم فخر نماید و بر خویش ببالد. (رومیان، باب 5، آیه 3).
در نامه های پولس به جای محوری که قانون را با شواهد ظاهری و زور امپراتوری به هم می آمیزد، محوری نظاره می کنیم که تعویق زمانی، افکار نهانی و عدل الاهی را ترکیب می کند. پولس بین قانون شریعت و داوری بازپسین، بین استفای حق منجی و بازگشت او به مسند قدرت، بین عبادت زمانمند و جلال نهایی فاصله می افکند. پس کلیت، فی نفسه یعنی بدین صورت که هست، هنوز ممکن نیست. حقیقت را دقیقا باید به مثابه چیزی درک کرد که در راه است که روزی از راه می رسد. مع الوصف، پولس در همین اثنا از بابت این ناتمامی و تکمیل نشدگی نه مویه سر می دهد و نه شادی می نماید، او نه همه چیز را نفی می کند نه همه چیز را اثبات، بلکه می کوشد با فراموش کردن آنچه گذشته است و با مجاهده در راه آنچه در پیش است ، هم و غم خود را مصروف آرمان غایی کند، به امید انعامی که خدا به ندای بلند در وجود عیسی مسیح نوید داده است. (فیلیپیان، باب 3).
اگر این فاصله و وقفه، این تعویق و تعلیق تا رسیدن فرجام یک جور آزمون یا امتحان دشوار باشد، اگر این فاصله را به زعم پولس، رنج و بلا پر می کند، اگر بناست به روز داوری برپایه ایمان از عدل و داد خدا برخوردار شود، اگر می خواهد در وجود مسیح او را بازیابند، آنگاه او برای نجات و رستگاری راهی نخواهد داشت جز پرستش روحی حق، جز گراییدن به جانب حق در وجود مسیح، جز پانهادن و پاییدن در ساحت ایمان و امید و عشق. آن عنصر مفقود و تعیین نکردنی و تصمیم نگرفتنی در حقیقت خود دین داری است. دین داری همان فکر پنهانی است که به عمل آدمی درمی پیوندد، چراکه دین داری هر آینه قسمی شکیبایی و پایداری در بستر زمان است.
راست این که به تعویق افتادن داوری تا فرا رسیدن فرجام (آخرت) جزو لازم و ضروری تعالی خداوند و اختیار بشر است، همچنان که در توبه را برای آدمی بازمی گذارد و به عبادتش معنا می دهد. تاخیر و تعویق زمانی برای معنا یافتن دین داری و پرهیزکاری ضرورت دارد.
بشارت پولس این است که خداوند سرانجام در روزی که خواهد آمد، افکار نهان همه آدمیان را به وساطت عیسی مسیح داوری خواهد کرد (رومیان، باب 2، آیه 16). همین که این داوری در آینده به وقوع خواهد پیوست، بنیاد و شالوده هر نظام و دستگاهی را که خود را تجسم نظام و قانون الاهی بر روی زمین می نماید به لرزه می افکند. گرچه ممکن است این داوری آینده در نزد کسانی که پیرو قانون (شریعت) اند مطابق قانون باشد و به نزد آنانی که از گستره قانون بیرون اند مطابق پاره ای اعمال باشد، جان کلام پولس این است که قانون (شریعت) کسی را برحق و درستکار نمی سازد. راست این است که قضاوت قانون به گناه می انجامد. بنابراین پولس از لغزشی موقت در قانون پرده برمی دارد که به ذات قانون تعلق دارد. لیکن این رمزگشایی نه برای الغای قانون بلکه برای حفظ آن است [حرف پولس این است که شریعت نه به موجب اعمال بلکه محض خاطر ایمان، فلاح و نجات می آورد پس آیا شریعت [قانون] را به ایمان باطل می سازیم. حاشا بلکه شریعت را استوار می گردانیم (رومیان، باب 3، آیه 31)] چراکه لحظه داوری در پایان فرا خواهد رسید. گرچه قانون شریعت مقدس است و عادلانه و نیک، قانون دیگری در بدن (طبیعت نفسانی) در کار است، قانون گناه [ ...برحسب انسانیت باطنی به شریعت خدا خشنودم لیکن شریعتی دیگر در اعضای تن خویش می بینم که... مرا اسیرمی سازد به شریعت گناه (رومیان، باب 7، آیه 23-22).] این قانون اخیر در متن فرمان است که مجال بروز می یابد: رویه غریب و نامتعارف پولس در محکوم کردن یهودیان به جهت زیرپا نهادن همان قانون هایی که به دیگران تعلیم می دهند فرمان منع دزدی، زنای محصنه و غارت معبدها (رومیان، باب 2، آیه 22-21) بر وفق تفسیرهای معمول و متداول، رویه ای بی معنا می نماید، این که ممنوعیت میل و هوسی مهارناشدنی برمی انگیزد. عبارت بلندآوازه ای را که در باب 7 نامه پولس به رومیان آمده، نباید زمان پریشانه و بی توجه به بافت زمانی متن با معیارهای ذهنی یا روان کاوانه امروز تاویل کرد: تنها تحریم طمع کردن ممکن است به وسوسه بینجامد (الانسان حریص علی ما منع). نه، عبارت پولس را باید در چارچوب شرایط اجتماعی و سیاسی او درک کرد: قانون (شریعت) به خودپسندی، داوری کردن، محکوم شمردن و مرگ ختم می شود. اجرای کامل قانون (شریعت) در گرو سلطنت است سلطنت گناه، شهوت سلطه و سلطنت راندن [ پس گناه در جسم فانی تان حکمرانی نکند تا هوس هایش را اطاعت کنید و اعضای خویش را به دست گناه نسپارید تا آلات ناراستی شوند... ]. تنها با تسلیم کردن خویش به صورت آلتی برای حق و عدالت است که می توان از سلطه و سلطنت مرگ رهید. (رومیان، باب 6، آیه 14-13)
پولس به جای قسمی داوری همگانی براساس شواهد حاضر و کنونی به موجب قانونی کلی و جامع، از قسمی داوری آینده براساس اسرار و افکار نهان به وساطت روح سخن می گوید. این نه به معنای انکار لزوم داوری است و نه به معنای بی اعتنایی نسبت به اعمال آدمیان. پولس در این باب به صراحت تمام صحبت می کند: حتی مسیحیان هم بر مبنای اعمالشان کیفر خواهند دید، چندان که یک یک شان به جزای اعمال نیک و بدی که در بدن [در این زندگی] انجام داده، خواهند رسید (دوم قرنتیان، باب 5، آیه 10). نوآوری پولس و کلا مسیحیت (نک: انجیل متی، باب 6-درباره پرهیز از تظاهر و...) مربوط به شالوده و میزان داوری می شود، در داوری بازپسین مردم برپایه افکار باطن شان و نه اعمال ظاهرشان کیفر خواهند دید، زیرا آمرزش و بخشایشی که به موجب اعمال ظاهری و علنی صورت بندد لاجرم به تظاهر و تفاخر و به طور ضمنی به محکوم کردن دیگران می کشد. جان پیام این است: برای کسی که عمل می کند، اجر و مزد نه از راه فیض بلکه از روی استحقاق حساب می شود (رومیان، باب 4، آیه 4). طلب آمرزش به موجب اعمال یعنی تلاش برای مطالبه حق خویش از خدا، یعنی ادعای خسارت از او و اقامه دعوی علیه او و این معنایی جز بی دینی و بی تقوایی ندارد. این تلاشی است در راه عقد قرارداد با خدا، برپا کردن نوعی رابطه سوداگرانه با او، یک جور داد و ستد، یعنی برابر جلوه دادن آنچه نابرابر است، هم تراز نمودن چیزی که اساسا در ترازی دیگر است. این یعنی سوء استفاده از ایثار. وانگهی منابع و مزایای به دست آمده از راه اعمال به مثابه هدیه ای سزاوار حقانیت و عدالت قلمداد خواهد شد و این، چنان که گفتیم، دقیقا همان ایدئولوژی امپراتوری است: قدرت برهان قاطع حقانیت و ضعف برهان قاطع شکست است. هیچ دلیلی به دست نیست که آمرزش از راه اعمال را پدیده ای مختص سنت یهودی تعبیر کنیم: بوطیقای امپراتوری قدرت و سلطه امپراتور را براساس اعمالی که محض خاطر مردم انجام می گرفت موجه می نمود. پولس در سرتاسر نامه هایش می کوشد این منطق خود- موجه نمایی را وارونه سازد: اگر قرار است کسی به امید سهیم شدن در جلال خدا فخر نماید و بر خویش ببالد، می تواند در صبر و مصیبت هم فخر نماید و بر خویش ببالد. (رومیان، باب 5، آیه 3).
در نامه های پولس به جای محوری که قانون را با شواهد ظاهری و زور امپراتوری به هم می آمیزد، محوری نظاره می کنیم که تعویق زمانی، افکار نهانی و عدل الاهی را ترکیب می کند. پولس بین قانون شریعت و داوری بازپسین، بین استفای حق منجی و بازگشت او به مسند قدرت، بین عبادت زمانمند و جلال نهایی فاصله می افکند. پس کلیت، فی نفسه یعنی بدین صورت که هست، هنوز ممکن نیست. حقیقت را دقیقا باید به مثابه چیزی درک کرد که در راه است که روزی از راه می رسد. مع الوصف، پولس در همین اثنا از بابت این ناتمامی و تکمیل نشدگی نه مویه سر می دهد و نه شادی می نماید، او نه همه چیز را نفی می کند نه همه چیز را اثبات، بلکه می کوشد با فراموش کردن آنچه گذشته است و با مجاهده در راه آنچه در پیش است ، هم و غم خود را مصروف آرمان غایی کند، به امید انعامی که خدا به ندای بلند در وجود عیسی مسیح نوید داده است. (فیلیپیان، باب 3).
اگر این فاصله و وقفه، این تعویق و تعلیق تا رسیدن فرجام یک جور آزمون یا امتحان دشوار باشد، اگر این فاصله را به زعم پولس، رنج و بلا پر می کند، اگر بناست به روز داوری برپایه ایمان از عدل و داد خدا برخوردار شود، اگر می خواهد در وجود مسیح او را بازیابند، آنگاه او برای نجات و رستگاری راهی نخواهد داشت جز پرستش روحی حق، جز گراییدن به جانب حق در وجود مسیح، جز پانهادن و پاییدن در ساحت ایمان و امید و عشق. آن عنصر مفقود و تعیین نکردنی و تصمیم نگرفتنی در حقیقت خود دین داری است. دین داری همان فکر پنهانی است که به عمل آدمی درمی پیوندد، چراکه دین داری هر آینه قسمی شکیبایی و پایداری در بستر زمان است.
عدالت خداوند
عبادت یعنی تعظیم خود، یعنی اذعان به این که عزت و جلال از آن خداست. در شرایطی که آیین سرسپاری به امپراتوری دین مسلط به شمار می آید، باید از پرستش و عبادت خدای حقیقی دفاع کرد این دفاعی است از مذهب یهود که پولس به ابلاغ آن فراخوانده شده: مسیح وعده هایی را که به پدران و بزرگان ما داده شده اثبات می کند. (رومیان، باب 15، آیه 8) برای آن که دین داری راستین امکان پذیرد، عدل خدا باید عیان گردد، باید بر همه معلوم شود که خدا راست گفتار و راست کردار است و به عهد خود وفا می کند. وفای به عهد و صداقت خدا زیر سؤال می رود اگر وعده های خدا به بزرگان قوم تحقق نیابد اگر مردان خدا صادق نباشند یا اگر مردمان مومن به خدا جز در سایه قوانین امپراتوری روم نتوانند در صلح و آرامش روزگار بگذرانند. برای اثبات حقانیت خدا، منجی موعود می باید نخست پرستش و سامان عبادت را نو کند، زان پیشتر که به تجدید نظام سیاسی برخیزد. اگر عبادت متکی به اعمال قانون به توجیه کردن خویش یا تفاخر و خودپسندی می انجامد، آنگاه مسیح باید نشان دهد که چگونه می توان از حقانیت عبادت خدا دفاع کرد حتی بدون این قسم شواهد موید دین داری. کار منجی موعود همانا قسمی امتحان یا اثبات است آزمونی همگانی برای سنجش صحت و سقم دین داری .
انجیل پولس همچنین برهان و اثبات خود را در روح و قوت عرضه می دارد برهانی بالکل بی شباهت به هرگونه برهان انتزاعی یا تجربی که امروزه افراد پیش می نهند. برهانی که بیشتر به برهان امکان خاص وانس اسکاتس می ماند که آرنت و آگامبن نقل کرده اند: هرکه امکان خاص را انکار کند باید شکنجه شود تا بر این امکان عام که ممکن است شکنجه نشود، صحه بگذارد. [contingency (امکان خاص) در برابر possibility (امکان عام) است. امکان خاص به امر ممکنی اطلاق می شود که نه وجودش ضروری است نه عدمش، یعنی نه واجب است نه ممتنع. امکان عام اما عبارت است از سلب امتناع.م] آزمون سختی از این دست ذهن را متمرکز می کند. ذهن را قادر به درک حقیقتی می کند که به منتها درجه اهمیت دارد، ولی ممکن است در شرایط عادی و بهنجار حاکم بر تفکر در پرده پنهان شده باشد. ایمان ابراهیم که هیچ نسبتی با قانون شریعت ندارد و مقدم بر مناسک ختنه است، در بوته آزمونی مشابه قرار گرفت تا عدالت محسوب شود [ و اما کسی که عمل نکند بلکه ایمان آورد به او که بی دینان را عادل می شمارد، ایمان او عدالت به شمار می آید (رومیان، باب 4، آیه 5) در ابراهیم، ایمان به خداست که عدالت قلمداد می شود، نه عمل به احکام.م]. کانون عبادت در ایمان به تحقق وعده های خدا در قیامت [یعنی در فرجام] جای دارد نه در آیین و شعایر قربانی که قوانین شرع تجویز و تلقین کرده اند. آزمون سختی که منجی موعود از سر گذراند، برهانی بود در اثبات جلال خدا که نشان می داد عدالت امکان پذیر است، آن هم در زمانه ای که جمیع حکمرانی ها، جمیع شواهد ظاهری یا اعمال و هرچه حرمت علنی از راستی و عدالت تهی شده است. وانگهی دین داری پیش از چنین عدالتی همانا قدرت راستین الاهی است. وجه متناقض نما و محال گونه جلال این است که آن کس از جلال راستین بهره ور است که در حال ضعف و شرم نیز به دعوت حق وفادار ماند. جلال راستین خدا را تنها در ضعف و به وسیله ضعف می توان عیان نمود:
لیکن این گنجینه را در ظرف های سفالین داریم تا معلوم گردد این قدرت عظیم از آن خداست و از ما نمی آید. همه گونه رنجی کشیده ایم اما از پای درنیامده ایم، سرگشته ایم اما نومید نگشته ایم، آزار بسیار دیده ایم اما وانمانده ایم، زمین خورده ایم، اما به زانو درنیامده ایم، پیوسته مرگ عیسی را در تن خویش حمل می کنیم، باشد که حیات عیسی نیز در تن های مان ظاهر گردد، چراکه مادام که زنده ایم، پیوسته محض خاطر عیسی به موت مان می سپارند، شاید که حیات عیسی نیز در پیکر فانی مان پدیدار آید. پس مرگ در مابرکار است، اما حیات در شما (دوم قرنتیان، باب 4، آیه 12-7).
پولس برای عیان نمودن قدرت مسیح از موضوعات و وقایعی شاهد می آورد که ناتوانی و شرمساری خودش را برملا می کنند. پولس در نامه دوم به قرنتیان می نویسد اگر بنا باشد از خود تمجید کنم، ترجیح می دهم از اموری حکایت گویم که ضعف مرا نشان دهند . از باب نمونه او ماجرای فرارش را از دمشق تعریف می کند که از نحوه رویارویی وی با گماشتگان امپراتوری پرده برمی دارد: هنگام که در دمشق بودم، والی شهر بر دروازه ها مامور گماشته بود تا مرا دستگیر کنند مرا از دریچه دروازه، در زنبیلی از باره قلعه پایین فرستادند و بدین سان بود که از وی رستم . رمز عزت و جلال پولس به قرار ذیل است: با ما چونان شیادان و دغل بازان رفتار می کنند و با این همه ما صادق و راست کرداریم، ما را به سان گمنامان و ناشناسان می نمایند و حال آن که بنام و سرشناس ایم، ما را محتضر و در آستانه مرگ می انگارند و اینک بنگرید زنده ایم و سرشار. بسا که آزار دیده ایم اما خم به ابرو نیاورده ایم، دل شکسته و غم زده مان پندارند، اما پیوسته دلشاد و پرشور بوده ایم، تهیدست مان می خوانند، اما چه بسیار که بر دست ما توانگر شده اند. خیال می کنند که هیچ نداریم اما ما همه چیز داریم. (دوم قرنتیان، باب 6، آیه 10-8).
منجی موعود نیز دقیقا آزمون سختی از این گونه را از سر می گذراند. این فقط nomos - قانون کیهانی و اجتماعی نیست که تا رسیدن فرجام (قیامت) به حال تعلیق درمی آید، بلکه قدرت، عزت و تا حدی معین خود حیات نیز معلق می گردد. چیزی که در این جا مطرح می گردد، پرسش بنیادی هستی شناسی است: باقیمانده چیست؟ تجربه مسیحایی رهیافتی پالایشی و تطهیرگر به ساحت واقعی است [به معنای لاکانی کلمه، یعنی آن امر لایتغیر در ساختمان وجود آدمی، ساحتی برساخته از عنصرهایی که هرگز نمی توان آن ها را حالتی کلامی داد و به ساحت نمادین کشاند. چیزهایی چون کابوس ها و آسیب های عمیق روانی که تن به دگرگونی و نمادین شدن نمی دهند.م].
باری تجربه مسیح لایه ها را می زداید و کنار می زند تا هسته درون را عیان نماید (این تفسیری است که ژیژک با اقتباس از واژگان آلن بدیو عرضه می کند). اگر وجود هر آینه nomos (قانون) باشد، آنگاه چیزی جز مجموعه ای از احکام جزئی یا خاص وجود ندارد. هویت باقیمانده نمی تواند با خودش منطبق گردد. مادام که شیئی با حکم یا حقیقت مربوط به آن فرق کند. برطبق این برداشت، تعالی ساحت الاهی در شکاف میان متهم شدن و مجازات شدن حفظ می گردد، در شکاف بین یک شیء و حقیقت آن شیء.
این برداشت هستی خداشناسانه [استوار بر خداشناسی وجودی] از حقیقت در سنت مغرب زمین، هر زمان که حقیقت به پیروی از افلاطون، به مثابه چیزی که می توان در قضایای منطقی آن را جای داد، عرضه شده است دیده می شود (این فرضیه را آلن بدیو پیش نهاده است). حمله نیچه به کین توزی بر ضد زندگی شاید در این جا هم مصداق داشته باشد. اگر حقیقت برخلاف برداشت مذکور، نه به مثابه قسمی حکم منطقی که به منزله فرآیندی در ساحت واقعی (بر وفق نظریه بدیو) به تفکر عرضه گردد، آنگاه حقیقت تصدیقی کلی و عام می یابد. از دید بدیو، پولس برخلاف تصور نیچه آیینی استوار بر سرسپاری به مرگ را موعظه نمی کند و نباید وی را در زمره واعظان مرگ شمرد. پولس از کشته شدن مرگ دم می زند و این شالوده و بنیاد قسمی آری کلی و عام [به زندگی] است: در مسیح وعده های خدا یک به یک، آری و از این جهت در او آمین است (دوم قرنتیان، باب 1، آیه 20). بدیو شاخه ای از هستی شناسی سنتی و تعالی گرای معطوف به حکم منطقی را در برابر قسمی هستی شناسی مدرن و درون ماندگار معطوف به تصدیق و آری گویی ناب قرار می دهد.
هستی شناسی شخص پولس فراتر از قدرت و قانون شریعت می ایستد: هستی شناسی او نه حکمی فرارونده (متعالی) و نه تصدیقی درون ماندگار است. نمی توان به سادگی و در همه حال بر این فرضیه پای فشرد که پولس هیچ کاری به طریق صلیب ندارد و هیچ دلالت و معنای نجات بخش و رستگارکننده ای برای مصائب خود در مقام رسول قائل نیست: رسالت پولس در مقام سفیری از جانب مسیح که برای مصالحه آمده بود، حیات مسیح را از طریق سپرده شدن به دست مرگ عیان می سازد ( و همه چیز از خدا که ما را به واسطه عیسی مسیح با خود مصالحه داده و خدمت مصالحه را به ما سپرده است - دوم قرنتیان، باب 5، آیه 19 - یعنی خدا در مسیح بود و جهان را با خود مصالحه می داد و خطایای ایشان را بدیشان محسوب نداشت و کلام مصالحه را به ما سپرد ). پولس می خواهد قدرت رستخیز و برخاستن مسیح از میان مردگان را از طریق مشارکت و مساهمت در رنج های وی دریابد (فیلیپیان، باب 3، آیه 10). پولس بانی قسمی هستی شناسی است که سر به سر بر الاهیات و خداشناسی استوار است:
زیرا یقین می دانم که نه مرگ، نه حیات، نه فرشتگان، نه حکمرانان، نه چیزهای حال، نه چیزهای آینده، نه هیچ قدرتی، نه فرازی، نه نشیبی و نه هیچ مخلوق دیگری در عالم خلق خواهد توانست ما را از عشق و محبت خدا در خداوندگارمان عیسی مسیح جدا گرداند (رومیان، باب 8، آیه 39-38).
از دید پولس، امر واقعی نه رخداد نه خلأ نه جابه جایی خلأ بلکه عشق خدا در عیسی مسیح است.
تصدیق الاهی هم به جای حکم فرارونده می نشیند هم به جای تصدی درون ماندگار. چنین عشقی را نه ضرورتی در کار است، نه برهانی که وجودش را اثبات کند. برهانی جز شهامت و گواهی در کار نیست شهادت دادن مسیح موعود گواهی دادن رسولان بر رستخیز و باز زنده شدن مسیح مصلوب و شهادت و گواهی روح . شهادت و گواهی به خودی خود برای اثبات بسنده نیست. برهان حقیقی، استدلال حقیقی، هر آینه امتحان است و آزمون سخت. تنها در بوته بلا و آزمونی سخت است که افکار نهان از پرده برون می افتند.
زمان رستگاری
اگر هدف پولس از موعظه هایش دگرگون کردن ملاک عزت و بزرگی مستمعانش و زیر و رو کردن شعائر و مناسک شان باشد، این هدف را از راه نفی و رد جمیع امتیازات روحی و معنوی دنبال می کند ( اما آنچه مرا سود می بود محض خاطر مسیح زیان شمردم بلکه همه چیز را به سبب فضیلت معرفت خداوند خود عیسی مسیح زیان می شمارم، پس جمیع امتیازاتی را که روزگاری برایم بسی ارزش داشت دور ریخته ام تا بتوانم ایمانم را و امیدم را جمله در مسیح بندم (فیلیپیان، باب 3)). هنگامی که آدمی دیگر نه از عدالت و حقانیت خویش ، یعنی یک جور استقلال وجودی یا هستی شناختی، دم زند می توان گفت او با مسیح در مرگ وی، شباهت یافته، می توان گفت با مسیح، مصلوب گردیده (غلاطیان، باب 2، آیه 20)، می توان گفت با او در مرگی نظیر او متحد شده است (رومیان، باب 6، آیه 5). انجیل پولس، اما بشارت می دهد که آدمی را هنوز حقیقتی فراسوی مرگ، فراسوی همه قدرت ها و رخدادها هست. آدمی از موهبت رایگان عدالت بهره مند است، عدالت از جانب خدا عدالتی که عبارت است از عشق خدا در عیسی مسیح. پس همان گونه که آدمی در مرگ مسیح با وی متحد می گردد، می تواند در رستاخیز وی نیز با او متحد گردد. ( هنگام که مسیح بر روی صلیب جان سپرد، ما نیز با وی مردیم. اینک که پس از مرگ زنده شده است ما نیز در حیات تازه وی شریک ایم ).
او مرد، برای گناه یک باره به جای همه، لیکن اینک می زید برای خدا [به تعبیر دیگر مسیح مرد تا قدرت گناه را درهم بکوبد و اکنون زنده است تا ابد، تا با خدا پیوند ابدی داشته باشد (رومیان، باب 6)].
این باور عصر مدرن که اعتقاد به زنده شدن مسیح مصلوب مطلقا محال و بی معنی است، در این جا وجهی ندارد: پولس تصدیق می کند و تصریح می کند که آدمیان جمله فانی اند. ما در پولس با قسمی هستی شناسی فرجام شناسانه (قیامت نگرانه)ی دین داری سروکار داریم نه با هستی شناسی کلی یا عامی راجع به فانی بودن آدمی. سروکار ما با غایت است و فرجام، با حد غایی وجود بشر. آیا مومنان مشمول قانون کل و همه شمول طبیعت، یعنی قانون مرگ هستند یا هنگامی که جسم فانی روانه دیار نیستی می گردد، باقیمانده ای بر جای می ماند؟ آیا وجود زمانمند را می توان به مثابه وجودی معطوف به مرگ یا به سوی مرگ بودن محدود ساخت (چنان که در هایدگر می بینیم)؟ این یعنی قبول کنیم که شخص وجود خویش را در جهت گیری زمانی اش قوام می دهد. آیا فرد مومن به توسط تأیید نفسی درون ماندگار قوام می یابد (چان که در نیچه می بینیم)؟ این باز یعنی شخص وجود خویش را در جهت گیری زمانی اش قوام می بخشد. این یعنی قبول کنیم که زمان به دست شخص به منزله یک پروژه شکل می گیرد، نه به منزله چیزی که از قضا متعرض وجود شخص می گردد. هم قانون اخلاق هم تأیید قدرت جهت گیری هایی زمانی اند، حالاتی از دین داری اند. هیچ یک برهانی کلی و جامع به دست نمی دهد، زیرا زمان هنوز به پایان نرسیده است، امکان های بالقوه برای حالات جهت گیری و خوگیری به زمان هنوز محدود نشده اند. این امکان ها نهایت ندارند. برای تعیین ساختمان وجودی حقیقی خویش، باید تن به امتحان بسپاریم، در بوته بلاست که وجود ما به حقیقت قوام می یابد.
زندگی خود هر آینه درنگ میان عمل و قضاوت است. در زمان باقی مانده است که آدمی می تواند بین کلی های همزمان و فراتر از آن ها به نجات و رستگاری رسد. این زمان به قلمرو امکان محض تعلق دارد؛ آن سوی مرزهای تعقل. گناه چونان که بت پرستی، کوششی است در راه پیش بینی پایان، یعنی فرو بستن و محدود ساختن همه امکان ها در مرزهای محدوده ای کلی و عام، خواه محدوده قضاوت خواه محدوده قدرت. گناه همانا کوششی است در راه پیش کشیدن مرگ، پیش انداختن مرگ، چندان که بتوان زندگی را از منظر تمام گشتن پیش بینی شده اش، از منظر مرگ، داوری کرد.
این حیات معطوف به گناه همانا حیاتی معطوف به مرگ است؛ حیاتی است که راه به سوی مرگ می برد، همان گونه که پیش بینی مرگ در هر لحظه فرجامی جز چیره گشتن مرگ ندارد. کوتاه سخن این که فکر پنهانی گناه در حقیقت سمی پرستش مرگ است. برعکس فکر پنهانی به رستاخیز و قیام پس از مرگ این است که دردها و رنج های زمان حاضر پیش آن عزت و جلالی که بر ما جلوه خواهد نمود هیچ است (رومیان، باب 8 و دوم قرنتیان، باب 4). همان گونه که در آدم ابوالبشر همه می میرند، در مسیح همه زنده خواهند شد:
بر همین نهج است رستاخیز مردگان. آنچه می کاریم فانی است و فساد می پذیرد، آنچه برمی داریم باقی است و فساد نمی پذیرد. در ذلت کاشته می شود، در عزت برمی خیزد، در ضعف کاشته می شود، در قدرت برمی خیزد. چون کاشته می شود تنی است از آن عالم خاک، چون سر برمی کند تنی است روحانی (اول قرنتیان، باب 15).
پیام فرجام شناسانه و آخرت نگرانه پولس این است که به یقین تن فانی و فسادپذیر جامه بقا و بی فسادی خواهد پوشید . به بیان دیگر، هرگاه این خیمه خاکی که در آن زندگی می کنیم فرو ریزد، عمارتی از خدا داریم. خانه ای که به دستش نساخته اند، خانه ای ابدی در آسمان ها (دوم قرنتیان، باب 5). به هر تقدیر، اگر کسی در مسیح باشد، خلقتی تازه در کار است، هر چیز کهنه درگذشت، اینک همه چیز نو شده است! این ها همه از خداست (دوم قرنتیان، باب 5).
برهان استوار بر این عزتی که در راه است بدین ترتیب پیشاپیش در دسترس آنانی است که می خواهند آزمون سخت تعمید در مرگ مسیح را از سر بگذرانند. این برهان برپایه شواهد یا موجهات منطقی استوار نیست. راست این که اصل برهان باورنکردنی و نامعقول است. لیکن کار عقل کلی که عبارت است از نشانیدن نمادهای بی زمان بر جای تجربه های در زمان، پیشاپیش امکان چنین برهانی را حذف می کند. عقل کلی با رد تفکر زمانمند که آن را ممکن می گرداند، می کوشد با توسل به رویای معرفت یا شناختی که بالقوه کلی است و استوار بر شواهدی تکرارپذیر، علنی و قابل معاوضه است در زمان صرفه جویی کند. چنین حقیقتی درباره همه کس و در مورد همه چیز مصداق دارد، برایش فرقی نمی کند با چه شخص یا شیء خاصی طرف است. این قسم حقیقت مستقل از ارزش است همه چیز برایش هم ارز است. چنین حقیقتی طرح زمانی را درمی افکند که در آن تفکر کامل خواهد بود، زمانی که عقل تابع ضرورت خواهد بود، این قسم حقیقت پایان زمان را ترسیم می کند بی فکر است. چنین حقیقتی عینیت حقیقت عینی را مفروض می گیرد، عینیتی که هرگز نمی توان اثباتش کرد زیرا هیچ حقیقتی مستقل از تفکر به اثبات نمی رسد این قسم حقیقت تکیه بر قسمی ایمان دارد.
برخلاف این تصور از حقیقت، پول بر آزمون دشواری شهادت می دهد که با عقل مقابله می کند. آنچه مهم است چنین آزمونی است، تداومی که تفکر را برمی انگیزد، استمراری در زمان که به تفکر مهمیز می زند، ایمانی که بر مدار هشیاری و شعوری یکتا و منحصر به یک فرد می گردد. تصور منجی موعودی مصلوب به نزد یهودیان و غیر یهودیان به یک پایه رسواگر و تکان دهنده است: آخر این چگونه خدایی است که خود را چونان فدیه ای قربانی می کند تا کفاره باشد گناهان آدمیان را؟ (رومیان، باب 3، آیه 25) مشکل بتوان خیانتی بالاتر از این در عشق تصور کرد: کسی که به دیده ای شکاک این متن را قرائت می کند، تصمیم خدا را در این که پسرش را می فرستد تا بمیرد خیانتی در عشق محسوب می کند. این نگرش که ایثار و قربان کردن خویش را الگوی عشق می نماید، از دید چنان کسی مخرب، ظالمانه و پوچ انگارانه می آید.
در این نگرش، به کل زندگی آری گفته نمی شود و عشق ورزیده نمی شود. مع الوصف، این قسم قانون آری گویی هیچ استثنایی برنمی دارد. جای هیچ تجلی راستینی برای عشق باقی نمی گذارد. کسی که به دیده دین داری در گفته پولس نظر می کند، پای در ساحت معامله ای گران سنگ بر پایه ایثار و از خود گذشتن می نهد: اگر مسیح از بهر ما جان می سپارد، معنایش این است که او ما را [که غلامان گناه بوده ایم] خواهد خرید [ و از بندگی گناه آزاد خواهد کرد] و بدین اعتبار، ما غلامان عدالت خواهیم شد (رومیان، باب 6، آیه 18).
اگر مسیح از بهر همه جان می سپارد، یعنی وقتی یکی برای همه می میرد، معنایش این است که از این پس آنانی که زنده اند دیگر برای خویشتن زیستن نتوانند بلکه برای مسیح خواهند زیست و بس برای او که برای ایشان مرد (دوم قرنتیان، باب 5). باری، قرائت این متن از منظر دین داری بار دیگر ما را به معامله ای گران سنگ می خواند، معامله ای البته پرهزینه و باشکوه که به موجب آن تا بی نهایت باید به خدا ملتزم و پایبند باشیم. مضافا این که خدا تن به قانون نوینی در عشق می سپارد که به موجب آن کسانی که او امید به بازخرید و آزاد کردن شان داشت برده و غلام می گردند. این قرائتی است که پولس از ایثار خدا و قربان شدن پسر خدا می پذیرد، گرچه او اصرار دارد با واژه ها و معیارهای بشری [یعنی در قالب روابط ارباب و برده] حرفش را بزند و این به سبب ضعف جسم مستمعان است (رومیان، باب 6، آیه 19). چیزی که در هر دوی این قرائت ها غایب می نماید و درست به گوش نمی آید، صدای خود مسیح است. اگر مسیح در این ماجرا صرفا در داد و ستد خدا و بشر عینیت پیدا کند، کاملا طبیعی است که خدا و بشر نیز قالبی عینی بیابند. پولس قویا از تعالی و فراتر رفتن حکمت الاهی از هرگونه جلوه و نمودی در قانون شریعت یا داد و ستد هدیه دفاع می کند:
زهی ژرفای دولت و حکمت و علم خدا! وه چه بعید می نماید غور در احکام وی، چه دور است طریق های وی از حد کاوش های ما! (رومیان، باب 11) آخر که می تواند از فکر خدا آگهی یابد؟ یا کدامین کس می تواند مشاورش باشد؟ (کتاب اشعیاء، باب 40 و کتاب ایوب، باب 15) تا به حال چه کس او را هدیه ای داده تا در ازایش هدیه ای از وی چشم دارد؟ (کتاب ایوب، باب 35).
پولس از این که مسیح را عینیت بخشد، از این که از مسیح ابژه سازد، سرباز می زند: کانون تفکر پولس را ذهن مسیح شکل می دهد [یا همان فکر مسیح - فیلیپیان، باب 2]: مسیح محق دانسته می شود و بر اوج می نشیند، زیرا او فروتنی نمود و به مرگ گردن نهاد حتی به مرگ بر روی صلیب. مسیح مثل اعلای دین داری راستین است: مرگ مسیح نمی تواند مسئله گناه خاصه بت پرستی را حل و فصل کند، مگر آن که افکار نهان او، ذهن او، عدالت و حقانیت او از پرده برون آید. اگر بنا باشد مسیح را فقط و فقط اسما خداوند بشماریم، کلام خود مسیح را باید مفتاح تفسیر کل انجیل قلمداد کنیم. چنان که پولس می نویسد: لهذا ایمان از مسموعات مایه می گیرد و مسموعات از کلام مسیح (رومیان، باب 10) راست این است که اگر مسیح تنها در قالب یک نام، یک رخداد یا داستان، حضور داشته باشد، کل الاهیات مسیحی در حد قسمی نام گرایی، اعتقاد به علوی بودن جسم عیسی (docetism) یا دستگاهی عرفانی و رازآلود برای نجات اساطیر متوقف خواهد ماند و این اتفاقی است که در اکثر قرائت ها و تفسیرهای پولس می افتد.
یکی از اشاره های کلیدی پولس به کلام مسیح که تعبیر وی را از مرتبه بندگی در برابر خدا روشن می کند، عبارات ذیل از نامه به رومیان (باب هشتم) است:
از آن روی که روح بندگی را نیافته اید تا باز ترسان شوید، بلکه روح پسرخواندگی را یافته اید. وقتی که فغان برمی کشیم که ابا! ای پدر! همان روح است که بر روح ما شهادت می دهد، یعنی ما فرزندان خداییم و مادام که فرزندان ایم، وارثان نیز هستیم، یعنی وارثان خدا و هم ارث با مسیح راست این که اگر همراه او رنج کشیم، همراه وی نیز عزت و جلال خواهیم یافت .
از این جمله ها طنین کلام عیسی در انجیل متی به گوش می آید، نیایش نومیدوار او در باغ جتسیمانی: ابا! ای پدر! هر کاری نزد تو امکان پذیر است. پس این جام رنج و عذاب از برابر من بردار. لیکن نه به میل من بل به خواست خویش . اگر هدف پولس بنیاد کردن امتی برپایه نظامی تازه از تعبد و بندگی است نظامی استوار بر بهره وری از ذهن و روح مسیح پس چنین تعبدی به صورت نحوه نگرش کسی شرح می شود که خدا وی را به فرزندخواندگی خویش پذیرفته است. بدین قرار این شکوائیه مسیح در باغ جتسیمانی است که همچون گله گذاری ایوب نبی نجات و رستگاری را تکمیل می کند. آدمی تنها یک بخت نجات دارد و بس، این که با مسیح هم ارث گردد، یعنی همراه وی رنج کشد ، با او در مرگی نظیر مرگ وی متحد گردد ، همراه او بر صلیب جان دهد و چون در مرگ وی بدو شباهت یافت، در مصیبت هایش شریک گردد . با بهره وری از ذهنیت مسیح، با هم فکر شدن با وی است که می توان چشم در راه رستگاری بود.
شرط ایمان به مسیح از منظر فرجام شناسی این است که فرد قبلا از گناه مرده باشد [ پس چه گوییم، آیا در گناه بمانیم تا فیض افزون گردد حاشا، ما آن کسان ایم که از گناه مرده ایم، پس چگونه زین پس در آن زیست کنیم؟ (رومیان، باب 6)]. اگر مرگ به واسطه گناه پدید می آید [ چونان که به وساطت یک آدم گناه داخل جهان گردید و به وساطت گناه، موت... (رومیان، باب 5)] و مسیح از گناه مرد، پس اینک او به حیاتی زندگی می کند که برای خداست . به جای تکیه بر آثار اسطوره ای یا سحرآمیز مناسک تعمید، پولس مخاطبان ناشناس رومی خود را برمی انگیزد و وامی دارد تا از گناه بمیرند [یعنی خود را برای گناه مرده انگارند] چندان که از بهر خدا زنده شوند و زندگی کنند. تعلیق فرجام شناختی در این جا بعدی تازه می یابد. به جای استناد صرف به روز قضاوتی که در راه است (تو گویی وجود حقیقی آدمی نه جسم فانی او بلکه قضاوت الاهی در مورد اعمال وی بوده) و به جای استناد صرف به رخداد رستاخیز (تو گویی وجود حقیقی آدمی نه جسم فانی او بلکه جسم ابدی او در آسمان بوده)، باید گفت وجود حقیقی هریک از آدمیان همانا روح است، روح در مقام ضامن یا بیعانه رستگاری [ اما او که ما را [...] ساخت خداست که بیعانه روح را به ما می دهد - در بعضی تفاسیر، روح را به روح القدس تاویل می کنند که خداوند به عنوان ضمانت یا بیعانه به ما عطا کرده تا از بابت برکات نجات یقین حاصل کنیم (- دوم قرنتیان، باب 5). م]. آدمی وقتی فکر و ذهن خود را از طریق مسیح غرق در خدا می کند، برحسب جسم می میرد: او دیگر به دنبال امور زمینی نیست، او شهروند ملک آسمان است و دیگر وطنی جز آن نمی شناسد. بدین قرار، یگانه راه ممکن برای اثبات حقیقت بشارت رسواگر پولس این است که کلام و وعظ خویش را به برهان روح و قوت محکم کند زیرا هیچ کس از حکمت نهان خداوندآگه نیست و هیچ کس از امور خدا چیزی نمی داند الا روح خدا (اول قزنتیان ، باب 2)
